چه عواملی باعث بدتر شدن زخم بستر می شوند؟

زخم بستر، یا زخم فشاری، یکی از مشکلات جدی در بیماران کم تحرک یا بستری است که در صورت عدم مدیریت صحیح می تواند به سرعت وخیم شود. این زخم ها نه تنها باعث درد و ناراحتی می شوند؛ بلکه ممکن است به عفونت های شدید یا حتی عوارض تهدید کننده حیات منجر شوند. شناخت عوامل خارجی و داخلی که به تشدید زخم بستر کمک می کنند، برای پیشگیری از پیشرفت آن ها حیاتی است. این مطلب به بررسی عوامل موثر در بدتر شدن زخم بستر و ارائه نکات عملی برای پیشگیری از وخامت آن می پردازد.

مقدمه ای بر عوامل خطر

زخم بستر زمانی رخ می دهد که فشار مداوم، اصطکاک یا رطوبت، به پوست و بافت های زیرین آسیب می رساند. این زخم ها معمولا در نواحی استخوانی مانند دنبالچه، پاشنه ها، لگن و آرنج ها ایجاد می شوند. وخامت زخم بستر نتیجه ترکیبی از عوامل خارجی (مانند فشار و رطوبت) و عوامل داخلی (مانند سوءتغذیه و بیماری های زمینه ای) است. بدون مداخله به موقع، زخم ها می توانند از یک قرمزی ساده به زخم های عمیق و عفونی تبدیل شوند. آگاهی از این عوامل و اقدامات پیشگیرانه می تواند از پیشرفت زخم جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.

عوامل فیزیکی موثر بر بدتر شدن زخم

عوامل فیزیکی موثر بر بدتر شدن زخم بستر شامل فشار مداوم بر یک نقطه، اصطکاک و ساییدگی پوست و رطوبت بیش از حد (ناشی از تعریق یا بی اختیاری) است؛ این عوامل جریان خون را مختل کرده، پوست را تخریب می کنند و خطر عفونت را افزایش می دهند، که همگی وخامت زخم را تشدید می کنند.

فشار مداوم روی یک نقطه

فشار مداوم بر یک نقطه از بدن، اصلی ترین عامل ایجاد و تشدید زخم بستر است. هنگامی که بیمار برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت باقی می ماند، وزن بدن جریان خون به پوست و بافت های زیرین را مختل می کند. این کمبود جریان خون باعث مرگ سلول های پوستی و ایجاد زخم می شود. اگر فشار ادامه یابد، زخم عمیق تر شده و به لایه های عضلانی یا حتی استخوان گسترش می یابد؛ برای مثال، بیمارانی که روی تخت یا ویلچر بدون تغییر وضعیت هستند، در معرض خطر بالایی قرار دارند. تغییر وضعیت بدن هر دو ساعت یک بار و استفاده از تشک های ضد زخم بستر از نکات عملی برای کاهش این فشار است.

اصطکاک و ساییدگی پوست

اصطکاک و ساییدگی زمانی رخ می دهد که پوست بیمار در تماس با سطوح زبر مانند ملحفه یا لباس کشیده شود. این مشکل به ویژه هنگام جابجایی نادرست بیمار، مانند کشیدن او روی تخت، تشدید می شود. اصطکاک لایه های خارجی پوست را تخریب می کند و زخم های موجود را عمیق تر می کند؛ برای پیشگیری، استفاده از ورقه های لغزنده برای جا به جایی بیمار و پوشیدن لباس های نرم و بدون درز توصیه می شود؛ همچنین، آموزش تکنیک های صحیح جا به جایی به مراقبان می تواند از این آسیب جلوگیری کند.

رطوبت بیش از حد (تعریق یا ادرار)

رطوبت ناشی از تعریق، بی اختیاری ادرار یا مدفوع، پوست را نرم و شکننده می کند و خطر ایجاد یا وخامت زخم بستر را افزایش می دهد. پوست مرطوب بیشتر در معرض ساییدگی و عفونت قرار دارد؛ زیرا رطوبت محیطی مناسب برای رشد باکتری ها فراهم می کند. برای مدیریت رطوبت، پوست باید تمیز و خشک نگه داشته شود.

عوامل داخلی موثر

عوامل داخلی موثر بر بد تر شدن زخم بستر شامل سوءتغذیه و بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا بیماری های عروقی است. کمبود پروتئین و ویتامین ها ترمیم بافت را مختل می کند، در حالی که دیابت و مشکلات عروقی جریان خون و سیستم ایمنی را تضعیف کرده، خطر عفونت و پیشرفت زخم را افزایش می دهند.

سوءتغذیه

سوءتغذیه یکی از عوامل کلیدی در تشدید زخم بستر است. کمبود پروتئین، ویتامین C، زینک و سایر مواد مغذی، توانایی بدن برای ترمیم بافت های آسیب دیده را کاهش می دهد. پروتئین برای بازسازی پوست و عضلات ضروری است، در حالی که ویتامین C و زینک به تولید کلاژن و تقویت سیستم ایمنی کمک می کنند. بیماران کم تحرک که رژیم غذایی نا مناسبی دارند، بیشتر در معرض زخم های پیشرفته قرار می گیرند؛ یک رژیم غذایی متعادل با وعده های غنی از پروتئین (مانند گوشت بدون چربی، تخم مرغ و حبوبات) و میوه ها و سبزیجات تازه، همراه با مکمل های غذایی در صورت نیاز، می تواند این مشکل را کاهش دهد.

بیماری های زمینه ای مثل دیابت یا بیماری های عروقی

بیماری های زمینه ای مانند دیابت، بیماری های عروقی و نارسایی قلبی، جریان خون و اکسیژن رسانی به بافت ها را مختل می کنند و بهبود زخم را دشوار می سازند. در بیماران دیابتی، قند خون بالا سیستم ایمنی را تضعیف کرده و خطر عفونت زخم را افزایش می دهد. بیماری های عروقی نیز با کاهش جریان خون به پوست، فرآیند ترمیم را کند می کنند. کنترل این بیماری ها از طریق دارو، رژیم غذایی و سبک زندگی سالم ضروری است؛ برای مثال، بیماران دیابتی باید قند خون خود را به طور منظم پایش کنند و با پزشک برای تنظیم درمان همکاری کنند.

چگونه می توان این عوامل را کنترل کرد؟

کنترل عوامل خارجی و داخلی موثر بر وخامت زخم بستر نیازمند یک برنامه جامع و مدون است؛ در ادامه، نکات عملی برای پیشگیری از پیشرفت زخم ارائه می شود.

• تغییر وضعیت منظم: تغییر وضعیت بدن بیمار هر دو ساعت یک بار، چه در تخت و چه روی ویلچر، فشار را از نقاط حساس بر می دارد. استفاده از بالشت های حمایتی یا تشک های بادی می تواند فشار را به طور یکنواخت توزیع کند. مراقبان باید از تایمر یا برنامه های یادآور برای اطمینان از اجرای منظم این تغییرات استفاده کنند.
• مراقبت از پوست: پوست باید روزانه بازرسی شود تا علائم اولیه زخم، مانند قرمزی یا گرما، شناسایی شود. تمیز کردن پوست با شوینده های ملایم، خشک نگه داشتن آن و استفاده از مرطوب کننده ها برای جلوگیری از ترک خوردگی توصیه می شود. در صورت بروز زخم، مشاوره با کارشناسان خانه زخم برای درمان زخم بستر در مشهد می تواند از وخامت بیشتر جلوگیری کند.
• مدیریت رطوبت: استفاده از پد های جاذب و تعویض مکرر لباس ها و ملحفه ها از تجمع رطوبت جلوگیری می کند. در بیماران با بی اختیاری، کاتتر یا محصولات مدیریت بی اختیاری می توانند مفید باشند.
• تغذیه مناسب: رژیم غذایی غنی از پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی باید تحت نظر متخصص تغذیه تنظیم شود. هیدراتاسیون کافی با مصرف آب و مایعات نیز برای سلامت پوست ضروری است.
• کنترل بیماری های زمینه ای: بیماران با بیماری های مزمن مانند دیابت یا مشکلات عروقی باید تحت نظارت پزشکی باشند. آزمایش های منظم قند خون، فشار خون و معاینات عروقی می توانند از تشدید مشکلات جلوگیری کنند.

نتیجه گیری

زخم بستر یک مشکل پیچیده است که تحت تاثیر عوامل خارجی مانند فشار مداوم، اصطکاک و رطوبت، و عوامل داخلی مانند سوءتغذیه و بیماری های زمینه ای تشدید می شود. پیشگیری از وخامت این زخم ها نیازمند آگاهی، برنامه ریزی دقیق و اجرای نکات عملی مانند تغییر وضعیت منظم، مراقبت پوستی، تغذیه مناسب و مدیریت بیماری های مزمن است؛ همکاری با متخصصان و استفاده از تجهیزات کمکی می تواند خطر پیشرفت زخم را به حداقل برساند. با اقدامات پیشگیرانه و مراقبت های مداوم، می توان کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید و از عوارض جدی زخم بستر جلوگیری کرد.